ప్రధాన మంత్రి

ప్రధానమంత్రి భారత ప్రభుత్వ అధినేత. ప్రధానమంత్రి పదవి అత్యంత శక్తివంతమైన స్థానం. పదవి పరంగా రాష్ట్రపతి స్థానం దీనికంటే ఉన్నతమైనదైనా, రాష్ట్రపతి అధికారాలు కేవలం, నామమాత్రము, అలంకారప్రాయము మాత్రమే వాస్తవంగా అధికారాలన్నీ ప్రధానమంత్రి వద్దే కేంద్రీకృతమై ఉంటాయి.

భారత్ అనుసరిస్తున్న పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్య పద్ధతి లో లోక్‌సభలో అత్యధిక బలం కలిగిన రాజకీయ పక్షానికి గాని, కూటమికి గాని నాయకుడై, సభలో మెజారిటీ పొందగలిగి ఉండాలి. ప్రధాన మంత్రి లోక్‌సభ లోగాని, రాజ్యసభ లోగాని సభ్యుడై ఉండాలి, లేదా ప్రధానమంత్రిగా నియమితుడైన ఆరు నెలల లోపు ఏదో ఒక సభకు ఎన్నికవ్వాలి.

ప్రధానమంత్రి నియామకం

ఆర్టికల్ 75 ప్రకారం ప్రధానిని రాష్ట్రపతి నియమిస్తారు. లోక్‌సభలో మెజారిటీ పార్టీ నాయకుడిని ప్రధానిగా రాష్ట్రపతి నియమిస్తారు. కానీ, లోక్‌సభలో ఏ పార్టీకి స్పష్టమైన మెజారిటీ (సభ్యుల సంఖ్యలో సగానికంటే ఒకటి ఎక్కువ)లేనప్పుడు,అత్యధిక సభ్యుల మద్దతు కలిగిన సంకీర్ణం యొక్క నాయకుడిని గాని, లోక్‌సభలో అత్యధికుల మద్దతు కూడగట్టగలిగిన అతిపెద్ద పార్టీ నాయకుడిని గాని, రాష్ట్రపతి ప్రధానమంత్రిని నియమిస్తాడు.

ప్రధానమంత్రి యొక్క అధికారాలు & విధులు

రాష్ట్రపతి ద్వారా మంత్రులుగా నియమించబడే వ్యక్తులను అతను సిఫార్సు చేస్తాడు. అతను ఏ సమయంలోనైనా రాష్ట్రపతికి లోక్ సభ రద్దును సిఫారసు చేయవచ్చు. అతను నీతి ఆయోగ్, నేషనల్ డెవలప్‌మెంట్ కౌన్సిల్, నేషనల్ ఇంటిగ్రేషన్ కౌన్సిల్, ఇంటర్ స్టేట్ కౌన్సిల్ & నేషనల్ వాటర్ రిసోర్సెస్ కౌన్సిల్ ఛైర్మన్.

కేంద్ర మంత్రుల మండలి

భారత రాజ్యాంగం బ్రిటిష్ నమూనాలో ఒక పార్లమెంటరీ ప్రభుత్వ వ్యవస్థను అందిస్తుంది, ప్రధానమంత్రి నేతృత్వంలోని మంత్రుల మండలి నిజమైన కార్యనిర్వాహక అధికారం. ఆర్టికల్ 74 – మంత్రుల మండలి స్థితిని మరియు ఆర్టికల్ 75 – మంత్రుల నియామకం, పదవీకాలం, బాధ్యత, అర్హత ప్రమాణాలు & జీత భత్యాల గురించి వివరిస్తుంది.

గమనిక : మంత్రి మండలిలో ప్రధాన మంత్రి సహా మొత్తం మంత్రుల సంఖ్య, లోక్ సభలో మొత్తం సంఖ్య 15% మించకూడదు. [91 వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం, 2003]

మంత్రి మండలి లోక్ సభకు సమిష్టిగా బాధ్యత వహిస్తుంది. ఉభయ సభల్లో సభ్యత్వం లేని వ్యక్తి కూడా మంత్రి కావచ్చు కానీ పార్లమెంటు ఉభయ సభలో (ఎన్నికలు/ నామినేషన్ ద్వారా) సీటు పొందకపోతే ఆరు నెలలకు మించి మంత్రిగా కొనసాగలేరు. [Article 75 (5)].

మంత్రుల మండలి మూడు కేటగిరీలను కలిగి ఉంటుంది: కేబినెట్ మంత్రులు, రాష్ట్ర మంత్రులు మరియు డిప్యూటీ మంత్రులు.

కేబినెట్ మంత్రులు

కేబినెట్ మంత్రులు కేంద్ర ప్రభుత్వం యొక్క హోం, రక్షణ, ఆర్థిక & బాహ్య వ్యవహారాల వంటి ముఖ్యమైన మంత్రిత్వ శాఖలకు నాయకత్వం వహిస్తారు.

సహాయ మంత్రులు

సహాయ మంత్రులు స్వయంప్రతిపత్తి, స్వయంప్రతిపత్తి లేనివారుగా వర్గించబడ్డాయి

స్వయంప్రతిపత్తి గల వారు : వీరు శాఖలకు సంబంధించిన పరిపాలన నిర్ణయాల అమల్లో కీలక పాత్రా పోషిస్తారు.

స్వయంప్రతిపత్తి లేనివారు : వీరు కేబినెట్ సమావేశాలకు హాజరు కారు.వీరి శాఖలకు సంబంధించిన అంశాలపై చర్చల కోసం ప్రధాన మంత్రి ఆహ్వానం మేరకు హాజరు అవుతారు.

డిప్యూటీ మంత్రులు

డిప్యూటీ మంత్రులకు మంత్రిత్వ శాఖలు/విభాగాల స్వతంత్ర బాధ్యతలు ఇవ్వబడవు & ఎల్లప్పుడూ కేబినెట్ లేదా రాష్ట్ర మంత్రి లేదా రెండింటికి సహాయపడతారు. వారు కేబినెట్ సభ్యులు కాదు & కేబినెట్ సమావేశాలకు హాజరు అవ్వరు.

ఒక సభలో సభ్యుడిగా ఉన్న సభ్యుడి నుండి మంత్రిని తీసుకోవచ్చు & ఒక సభలో సభ్యుడిగా ఉన్న వ్యక్తికి మాట్లాడే & ఇతర సభల కార్యక్రమాలలో పాల్గొనే హక్కు ఉంది కానీ అతను సభ్యుడు కాని సభలో ఓటు వేయలేరు.

ప్రధాన మంత్రుల జాబితా

1 జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ (కాంగ్రెస్) : ఆగష్టు 15, 1947 నుండి మే 27, 1964 వరకు

2 గుల్జారీలాల్ నందా (కాంగ్రెస్) మే 27, 1964 నుండి జూన్ 9, 1964 వరకు

3 లాల్ బహదూర్ శాస్త్రి (కాంగ్రెస్) జూన్ 9, 1964 నుండి జనవరి 11, 1966 వరకు

4 గుల్జారీలాల్ నందా (కాంగ్రెస్) జనవరి 11, 1966 నుండి జనవరి 24, 1966 వరకు

5 ఇందిరా గాంధీ (కాంగ్రెస్) జనవరి 24, 1966 నుండి మార్చి 24, 1977 వరకు

6 మొరార్జీ దేశాయ్ (జనతా పార్టీ) మార్చి 24, 1977 నుండి జూలై 28, 1979 వరకు

7 చరణ్‌సింగ్ (జనతా పార్టీ) జూలై 28, 1979 నుండి జనవరి 14, 1980 వరకు

8 ఇందిరా గాంధీ (కాంగ్రెస్) జనవరి 14, 1980 నుండి అక్టోబర్ 31, 1984 వరకు

9 రాజీవ్ గాంధీ (కాంగ్రెస్) అక్టోబర్ 31, 1984 నుండి డిసెంబర్ 2, 1989 వరకు

10 వి.పి.సింగ్ (జనతా దళ్) డిసెంబర్ 2, 1989 నుండి నవంబర్ 10, 1990 వరకు

11 చంద్రశేఖర్ (జనతా దళ్) నవంబర్ 10, 1990 నుండి జూన్ 21, 1991 వరకు

12 పి.వి.నరసింహారావు (కాంగ్రెస్) జూన్ 21, 1991 నుండి మే 16, 1996 వరకు

13 అటల్ బిహారీ వాజపేయి (భారతీయ జనతా పార్టీ) మే 16, 1996 నుండి జూన్ 1, 1996 వరకు

14 దేవెగౌడ (జనతా దళ్) జూన్ 1, 1996 నుండి ఏప్రిల్ 21, 1997 వరకు

15 ఐ.కె.గుజ్రాల్ (జనతా దళ్) ఏప్రిల్ 21, 1997 నుండి మార్చి 19, 1998 వరకు

16 అటల్ బిహారీ వాజపేయి (భారతీయ జనతా పార్టీ) మార్చి 19, 1998 నుండి మే 22, 2004 వరకు

17 డా.మన్మోహన్ సింగ్ (కాంగ్రెస్ సంకీర్ణం) మే 22, 2004 నుండి మే 25, 2014 వరకు

18 నరేంద్ర మోడీ (భారతీయ జనతా పార్టీ) మే 2 నుండి ప్రస్తుతం ప్రధానమంత్రి గా కోనసాగుతున్నారు.